Nauczycielka, tłumaczka, opozycjonistka

Hanna Grabińska urodziła się 26 października 1931 roku w Wilnie, w rodzinie głęboko zakorzenionej w tradycji niepodległościowej. Jej ojciec, Mieczysław Grabiński, był dyplomatą II Rzeczypospolitej, a dom rodzinny – mimo zawieruchy wojennej i dramatycznych zmian politycznych – pozostawał ostoją wartości: wolności, niezależności i odwagi. To właśnie te wartości kształtowały Hannę Grabińską przez całe życie – jako nauczycielkę, tłumaczkę i działaczkę opozycyjną w okresie PRL.

W 1939 roku, w obliczu nadciągającej wojny, matka Hanny odwiozła ją wraz z bratem Jerzym do dziadków w Druskiennikach. Dziadek, Aleksander Januszkiewicz, w czasie II wojny światowej pełnił funkcję konsultanta w wileńskich szpitalach i poliklinikach. W 1945 roku, po zmianach granic, Aleksander wraz z żoną Janiną oraz wnukami – Hanną i Jerzym – zmuszeni byli opuścić Wilno i zostali repatriowani na teren Polski Ludowej. Nowe życie rozpoczęli w Kaliszu, gdzie Aleksander Januszkiewicz pracował jako konsultant Ubezpieczalni Społecznej oraz Szpitala Przemysława II.

W tym samym roku Wanda Grabińska, matka Hanny i Jerzego, przyjechała do Kalisza po dzieci. Przez zieloną granicę przedostała się z nimi do Monachium, gdzie czekał na nich ojciec, Mieczysław Grabiński. Wkrótce cała rodzina wyemigrowała do Londynu.

Do Polski Hanna Grabińska powróciła w 1958 roku i osiedliła się w Warszawie. Ukończyła studia filologiczne, specjalizując się w języku angielskim. Zawodowo związała się między innymi ze Studium Języków Obcych Polskiej Akademii Nauk. Pracowała także jako nauczycielka języka angielskiego w Londynie, co wzbogaciło jej warsztat pedagogiczny i jeszcze bardziej otworzyło ją na świat. Jednak nauczanie nie było jej jedynym powołaniem – równolegle, w cieniu opresyjnego państwa, prowadziła działalność opozycyjną.

W latach 70. i 80. aktywnie angażowała się w ruch oporu wobec władz komunistycznych. Współpracowała z Ruchem Obrony Praw Człowieka i Obywatela oraz NSZZ „Solidarność”. Jej mieszkanie stało się punktem kontaktowym opozycji – miejscem kolportażu wydawnictw drugiego obiegu oraz wsparcia dla osób represjonowanych, szczególnie w czasie stanu wojennego. Wspólnie z ks. Jerzym Popiełuszką i Anną Dydą prowadziła magazyn pomocy materialnej dla internowanych i ich rodzin.

Władze PRL szybko dostrzegły jej aktywność. Od 1978 roku znalazła się pod stałą obserwacją Służby Bezpieczeństwa. Prowadzono przeciwko niej tzw. Kwestionariusz Ewidencyjny o kryptonimie „Koleżanka”. Oficjalnie zarzucano jej „utrzymywanie kontaktów z działaczami ROPCiO” oraz „wrogą działalność polityczną i kolportaż materiałów propagandowych grup antysocjalistycznych”.

Inwigilacją Hanny Grabińskiej zajmował się Wydział IV Komendy Stołecznej MO w Warszawie. Służba Bezpieczeństwa stosowała wobec niej podsłuch telefoniczny (operacja krypt. „PT”) oraz kontrolę korespondencji (operacja „W”). W jej otoczeniu działało co najmniej siedmiu tajnych współpracowników: „Konstanty”, „Roberto”, „Kiper” (lub „Kider”), „Józef”, „Henryk”, „Turysta” i „Arkadiusz”. Ich zadaniem było zbieranie informacji, dezinformacja środowiska oraz próby izolacji i zastraszania Hanny.

Kulminacyjnym momentem represji była rewizja przeprowadzona 23 kwietnia 1982 roku w jej mieszkaniu. Służby zabezpieczyły duże ilości wydawnictw NSZZ „Solidarność”, materiały poligraficzne oraz znaczki związkowe – wszystko przeznaczone do dalszego kolportażu. Następnego dnia została zatrzymana. Wojskowa Prokuratura Garnizonowa w Warszawie wydała nakaz tymczasowego aresztowania. Trafiła do aresztu śledczego na ul. Rakowieckiej.

Podczas przesłuchań Hanna Grabińska konsekwentnie odmawiała składania wyjaśnień. Nie podpisała żadnych protokołów, nie przyznała się do winy, mimo że grożono jej wieloletnim więzieniem. 5 sierpnia 1982 roku została skazana przez Sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego na 6 miesięcy pozbawienia wolności w zawieszeniu na 2 lata – wyrok, który mimo relatywnej łagodności, poważnie wpłynął na jej życie zawodowe i prywatne. 21 października 1982 roku Izba Wojskowa Sądu Najwyższego podtrzymała ten wyrok.

Dopiero w 1994 roku Hanna Grabińska została uniewinniona przez Izbę Wojskową Sądu Najwyższego. Wymiar sprawiedliwości III Rzeczypospolitej symbolicznie oczyścił ją z fałszywych oskarżeń. Jednak trauma inwigilacji, wielogodzinnych przesłuchań i napiętnowania społecznego pozostała.

Za swoją niezłomną postawę Hanna Grabińska – z inicjatywy Fundacji „Łączka” – została odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski oraz Krzyżem Wolności i Solidarności. Były to wyrazy uznania dla osoby, która nie ugięła się przed reżimem, a wbrew systemowi zachowała twarz, sumienie i wolę walki.

Życie Hanny Grabińskiej to zapis heroizmu codzienności. Nie była przywódczynią wielkich struktur oporu, nie dowodziła akcjami – lecz jej cicha, konsekwentna postawa miała ogromną siłę. Każda ulotka, każde słowo prawdy, każdy akt obywatelskiego nieposłuszeństwa był wyrazem odwagi.

Była kobietą, której nie udało się złamać. Nauczycielką, która nie tylko przekazywała wiedzę, ale również uczyła, czym są niezależność, godność i odwaga cywilna. W czasach, gdy milczenie było bezpieczniejsze – wybrała głos. Głos sumienia.

Odeszła 27 listopada 2024 roku. Spoczęła w grobie swoich dziadków, Aleksandra i Janiny Januszkiewiczów, na Cmentarzu Miejskim w Kaliszu.

W tekście wykorzystano informacje z https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/564011